Transmisja z radiostacji Grimeton w Dniu ONZ

Streszczenie

Niniejszy dokument przedstawia syntezę kluczowych informacji dotyczących transmisji przeprowadzonej w Dniu Organizacji Narodów Zjednoczonych (24 października) z historycznej radiostacji SAQ w Grimeton, wpisanej na listę światowego dziedzictwa. Celem wydarzenia, zorganizowanego przez wolontariuszy ze Stowarzyszenia Przyjaciół Alexandra SAQ Grimeton, było uruchomienie stuletniego nadajnika i wysłanie w świat wiadomości o pokoju. Dokument szczegółowo opisuje kontekst historyczny i techniczny stacji, drobiazgową procedurę uruchomienia alternatora Alexandersona, specyfikację unikalnego systemu antenowego oraz pełną treść nadanego przesłania. Szczególny nacisk położono na wierność technicznym detalom operacyjnym, które podkreślają zarówno złożoność, jak i historyczne znaczenie tej unikalnej technologii. W transmisji napotkano drobne problemy dzień wcześniej, które zostały pomyślnie rozwiązane, co pozwoliło na bezproblemową realizację misji.

Kontekst i cel wydarzenia

Transmisja odbyła się 24 października, w Dniu ONZ, z hali nadajnika Radiostacji Grimeton w Szwecji. Wydarzenie było otwarte dla publiczności, w tym dla grupy studentów. Głównym celem było uruchomienie stuletniego nadajnika SAQ i nadanie telegraficznej wiadomości o pokoju do słuchaczy na całym świecie.

Organizator: wydarzenie zostało przeprowadzone przez członków Stowarzyszenia Przyjaciół Alexandra SAQ Grimeton – grupę wolontariuszy odpowiedzialnych za utrzymanie i obsługę historycznego nadajnika.
Gospodarz i Zespół: gospodarzem był Anders, a w skład zespołu operacyjnego wchodzili: Kai (operator radiowy), Anders (główny operator) oraz Lassi (asystent).
Znaczenie Historyczne: radiostacja obchodziła swoje stulecie 1 grudnia 2024 roku. Oficjalna inauguracja miała miejsce 2 lipca 1925 roku w obecności szwedzkiego króla Gustawa V oraz wynalazcy Ernsta Alexandersona. Obchody stulecia odbyły się latem 2024 roku, podczas których ponownie otwarto nowo odrestaurowane centrum dla zwiedzających.

Przegląd techniczny nadajnika SAQ

Nadajnik SAQ jest oparty na alternatorze Alexandersona, unikalnej technologii z początku XX wieku. Jego działanie zależy od precyzyjnej współpracy wielu skomplikowanych systemów mechanicznych i elektrycznych.

Alternator Alexandersona

Sercem systemu jest alternator o wysokiej częstotliwości, wynaleziony przez Ernsta Alexandersona. Jest to generator, w którym wytwarzany jest prąd antenowy.

Parametr	Specyfikacja
Typ	Generator wysokiej częstotliwości
Dysk wirnika	Lita stal, średnica 1,6 m, szerokość 17,5 cm
Szczeliny wirnika	488 szczelin wypełnionych mosiądzem (materiał niemagnetyczny)
Prędkość obrotowa	2150 obr./min
Generowana częstotliwość	17 200 Hz (17,2 kHz)
Odbiór sygnału	64 uzwojenia kotwiczne

Główny silnik napędowy

Alternator jest napędzany przez duży silnik asynchroniczny poprzez przekładnię, która niemal trzykrotnie zwiększa prędkość obrotową.

Moc: 500 koni mechanicznych
Zasilanie: 2300 V, dwufazowe
Uzwojenie stojana: dwufazowe
Uzwojenie wirnika: trójfazowe
Kontrola prędkości:
1. Transduktory: urządzenia w pomieszczeniu transformatorów, regulujące napięcie dostarczane do stojana.
2. Reostaty: podłączone do wirnika, umożliwiają płynną regulację oporności wirnika, a tym samym momentu obrotowego i prędkości silnika.

Systemy pomocnicze i chłodzenie

Prawidłowe działanie nadajnika wymaga wsparcia wielu systemów pomocniczych.

Zasilanie i sterowanie: pomieszczenie transformatorów dostarcza energię do stacji. Prostowniki zapewniają prąd stały o napięciach 500 V, 250 V i 125 V do zasilania transduktorów, przekaźników i obwodów magnesujących.
System chłodzenia:
- Pompy: dwie pompy odśrodkowe (jedna robocza, jedna zapasowa). Podczas tej transmisji używano pompy nr 2 z powodu awarii łożyska w pompie nr 1.
- Obieg: zamknięty obieg wodny chłodzi reostaty, alternator i wzmacniacz magnetyczny. Woda wraca do podziemnego zbiornika. Historycznie używano zewnętrznego stawu z fontanną chłodzącą.
- Reostaty: duże zbiorniki zawierające wodę zmieszaną z węglanem sodu w celu uzyskania odpowiedniej przewodności. Wytwarzają znaczną ilość ciepła.
Przekaźniki i styczniki: w korytarzu przekaźników sygnał kodu Morse'a jest wzmacniany w trzech etapach i steruje dużymi stycznikami. Sprężone powietrze jest używane do chłodzenia styków i gaszenia łuków elektrycznych.

System antenowy

Rozległy system antenowy, również zaprojektowany przez Ernsta Alexandersona, jest kluczowy dla emisji sygnału.

Komponent	Specyfikacja
Wieże	6 wież o wysokości 127 m każda
Rozpiętość ramion	46 m
Odstęp między wieżami	380 m
Długość anteny	2,2 km
Sieć uziemienia	Długość 2,2 km, szerokość 500 m, z zakopanymi przewodami o łącznej długości ok. 180 km
Częstotliwość rezonansowa	17,2 kHz

Procedura uruchomienia nadajnika

Uruchomienie nadajnika jest złożonym, wieloetapowym procesem wymagającym ścisłej koordynacji zespołu.

Kontrole wstępne: zespół sprawdził stan techniczny maszyn, w tym poziom oleju we wszystkich łożyskach ślizgowych.
Podłączenie zasilania: po sprawdzeniu rozdzielni zewnętrznej podłączono transformator.
Uruchomienie maszyn pomocniczych: uruchomiono maszyny, co aktywowało dzwonek alarmowy sygnalizujący brak ciśnienia wody chłodzącej i oleju w alternatorze.
Aktywacja systemu chłodzenia: Lassi odpowietrzył i uruchomił pompę chłodzącą nr 2. Ustawiono ciśnienie robocze na 2 bary (ok. 30 PSI) i sprawdzono poziom płynu w reostatach.
Przygotowanie do startu silnika głównego: Anders umieścił drewniane kliny w przekaźnikach startowych pompy obiegowej reostatów, aby zapobiec zagotowaniu się cieczy podczas rozruchu.
Start silnika głównego i alternatora: Operator uruchomił silnik główny za pomocą przełącznika olejowego. Prąd rozruchowy wynosił około 145 A przy napięciu 1200 V.
Stabilizacja i zwiększanie mocy: po osiągnięciu odpowiedniej prędkości wewnętrzna pompa olejowa alternatora przejęła smarowanie. Gdy prąd spadł do ok. 90 A, podłączono prostowniki. Następnie namagnesowano prostownik 500 V DC, aby zasilić silnik napięciem 2300 V, co spowodowało wzrost jego prędkości obrotowej.
Namagnesowanie alternatora i strojenie: po osiągnięciu 700 obr./min, namagnesowano alternator i aktywowano automatyczny system kontroli prędkości. Anders precyzyjnie dostroił częstotliwość do 17 200 Hz.
Przygotowanie do transmisji: uruchomiono wentylatory chłodzące styczniki w korytarzu przekaźników. Generator wysokiej częstotliwości został podłączony do nadajnika, a jego działanie sprawdzono za pomocą klucza testowego.
Nadawanie sygnału strojenia: uruchomiono czytnik taśmy papierowej, który nadawał sygnał „V V V de SAQ” (co oznacza „halo halo od SAQ”), aby umożliwić entuzjastom radia na całym świecie dostrojenie swoich odbiorników.

Treść przesłania pokojowego

Wiadomość została napisana i odczytana przez Ingelę Stambi, znaną poetkę z Grimeton. Poniżej znajduje się pełna treść przesłania w tłumaczeniu na język polski:

Słowo, o wielkie słowo, o piękna matko, słuchamy cię i zrobimy wszystko, co w naszej mocy, by być dobrymi dziećmi.

Apelujemy do potężnego ducha pokoju. Niech wolność i ludzka godność królują.

Wszystko jest stworzone, by żyć. Ludzie, zwierzęta, lasy, oceany, rzeki. Wszystko ma na celu opierać się chciwości i bezmyślnemu, bezsensownemu zniszczeniu.

Niech rządzący, wszyscy u władzy, użyją swojej siły, by osiągnąć pokojowe współistnienie. Niech każdy naród ceni wartość ludzką ponad nasze podzielone połacie ziemi.

Połączmy się i użyjmy tej samej silnej woli, by zatrzymać kule, uciszyć broń, skrócić kolejki głodujących do zera. Niech wszystkie dzieci na świecie wiedzą, że są mile widziane. Niech czują się bezpiecznie w bezpiecznych domach.

Niech to nie będzie tylko marzenie, nie tylko nadzieja. Niech wszyscy w naszych najdalszych miejscach i życiach wołamy o potrzebę pokoju.

Niech to wołanie stanie się globalnym, wiecznym echem. Niech przeleci ponad każdym płotem i granicą. Niech ludzka godność zwycięży w naszych życiach, naszych sercach i na naszych ziemiach.

Przebieg transmisji i działania końcowe

Po pomyślnym nadaniu wiadomości, która była słyszalna na całym świecie i widoczna na YouTube, zespół przystąpił do wyłączania nadajnika. Procedura wyłączania odbywała się w odwrotnej kolejności do uruchamiania.

Problemy techniczne: prowadzący wspomniał, że dzień wcześniej wystąpiły pewne problemy, między innymi z anteną, ale zostały one rozwiązane przed transmisją, co pozwoliło na jej pomyślne przeprowadzenie.
Wezwanie do działania: pespół podziękował wszystkim słuchaczom i widzom za udział. Poproszono o przesyłanie raportów odsłuchowych, które mają dla stowarzyszenia ogromne znaczenie, w zamian za co słuchacze otrzymają elektroniczną kartę QSL. Zespół zachęcił również do odwiedzenia strony internetowej alexander.n.se w celu uzyskania dalszych informacji oraz dołączenia do stowarzyszenia jako członkowie.

Zapomniany gigant, który wciąż mówi do świata. 5 zdumiewających faktów o 100-letnim Radiostacji Grimeton.

Wprowadzenie

Zanim komunikacja stała się cichym, niewidzialnym strumieniem danych w chmurze, była rykiem maszynerii, fizyczną symfonią wirującej stali i elektryczności o wysokim napięciu, którą czuło się w kościach. Wiadomości nie przepływały bez wysiłku – były wykuwane w ogniu łuków elektrycznych i napędzane mocą setek koni mechanicznych. Łatwo o tym zapomnieć.

Jednak w Grimeton w Szwecji, w chłodny, pochmurny jesienny dzień, ten świat wciąż istnieje. Stoi tam wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO tytan: stuletni nadajnik SAQ. Zamiast rdzewieć w zapomnieniu, jest kilka razy w roku ożywiany przez oddany zespół wolontariuszy. Co jest potrzebne, aby obudzić tę gigantyczną maszynę i wysłać w świat jedną wiadomość o pokoju? Odpowiedź jest cudem inżynierii, ludzkiej odwagi i niemal zapomnianej sztuki.

1. Jej skala jest niewyobrażalna: to konstrukcja wielkości małego miasta.

Aby wygenerować fale radiowe o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), zdolne w latach 20. XX wieku okrążyć kulę ziemską, potrzebna była infrastruktura o monumentalnych rozmiarach. System antenowy Grimeton nie jest pojedynczą wieżą, ale rozległą, precyzyjnie zaprojektowaną siecią, której parametry do dziś budzą podziw. To fizyczny dowód na to, jak wielką materię trzeba było poruszyć, by połączyć świat.

Wysokość wież: 127 metrów
Szerokość poprzeczek na szczycie: 46 metrów
Odstęp między wieżami: 380 metrów
Długość całej anteny: 2,2 kilometra
Sieć uziemiająca: 180 kilometrów zakopanych metalowych drutów

Ta ogromna, fizyczna konstrukcja była niezbędna, aby stworzyć gigantyczny obwód rezonansowy, zdolny do efektywnego wypromieniowania fal radiowych, które mogły dotrzeć do odbiorców po drugiej stronie Atlantyku.

2. Sercem maszyny jest wirujący stalowy dysk, a nie mikroczip.

W centrum systemu nadawczego nie znajdziemy żadnego układu cyfrowego. Zamiast tego bije mechaniczne serce – alternator Alexandersona, wynalazek szwedzko-amerykańskiego inżyniera Ernsta Alexandersona. To generator wysokiej częstotliwości, który w genialnie prosty sposób przekształca ruch obrotowy w falę radiową.

Jego kluczowym elementem jest masywny dysk wirnika wykonany ze stali, o średnicy 1,6 metra i wadze 1500 kg. Napędzany jest przez silnik o mocy 500 koni mechanicznych poprzez przekładnię, która zwiększa jego prędkość niemal trzykrotnie. Dysk wiruje z precyzyjną prędkością 2150 obrotów na minutę, a ta fizyczna prędkość bezpośrednio generuje częstotliwość radiową 17,2 kHz. To czysta inżynieria mechaniczna, gdzie częstotliwość sygnału jest nierozerwalnie związana z prędkością obrotową maszyny.

3. Prędkość gigantycznego silnika reguluje się… wodą i sodą.

Utrzymanie stałej prędkości silnika o mocy 500 KM jest kluczowe dla stabilności sygnału. W Grimeton nie osiąga się tego za pomocą zaawansowanych sterowników komputerowych, lecz dzięki dwuczęściowemu systemowi analogowemu. Napięcie stojana silnika jest kontrolowane przez transduktory, ale precyzyjna regulacja prędkości odbywa się za pomocą reostatów – dużych zbiorników wypełnionych mieszaniną wody i węglanu sodu.

Operatorzy nie wlewają wody ręcznie. System wykorzystuje pompy cyrkulacyjne i sterowane silnikiem zasuwy do precyzyjnej zmiany poziomu cieczy w zbiornikach. Podniesienie lub obniżenie lustra wody zmienia opór elektryczny w obwodzie wirnika silnika, co pozwala na dokładne dostrojenie jego momentu obrotowego. Co fascynujące, specjalny „reostat kontrolny” jest podłączany równolegle, gdy używany jest klucz telegraficzny, aby utrzymać prędkość silnika na stałym poziomie podczas nadawania.

4. Uruchomienie to ryzykowny, ludzki rytuał, a nie wciśnięcie przycisku.

Obudzenie SAQ to złożona choreografia, pełna dźwięków i ryzyka. Sukces nigdy nie jest gwarantowany – dzień przed ostatnią transmisją zespół napotkał problemy z anteną. Dlatego każde uruchomienie jest świadectwem umiejętności wolontariuszy, którzy krok po kroku ożywiają stuletnią maszynę przy akompaniamencie dzwonków alarmowych.

Rytuał rozpoczyna się od ręcznego sprawdzenia poziomu oleju w łożyskach ślizgowych, które w przeciwieństwie do nowoczesnych łożysk kulkowych, wymagają stałego, ciśnieniowego filmu olejowego do działania. Następnie główny operator, Anders, zakłada rękawice ochronne, by obsługiwać otwarte styki pod napięciem 440 woltów. W tle jego asystent, Lassi, przygotowuje pompy chłodzące. Zespół musi polegać na systemie zapasowym, bo główna pompa jest w naprawie z powodu awarii łożyska.

W „korytarzu przekaźników” sprężone powietrze jest wdmuchiwane przez dysze wprost na masywne styki, dosłownie „wydmuchując” łuki elektryczne, których błyski rozświetlają maszynerię. Zmieniający się pomruk silnika nabierającego obrotów wypełnia halę, a dzwonek alarmowy milknie dopiero, gdy wewnętrzna pompa olejowa osiągnie odpowiednie ciśnienie. To nie jest wciśnięcie przycisku; to akt technologicznej archeologii w czasie rzeczywistym.

5. Ta potężna machina wojenna wysyła w świat poemat o pokoju.

Kulminacyjnym celem całego tego skomplikowanego procesu w Dniu Organizacji Narodów Zjednoczonych jest wysłanie w świat jednej wiadomości: wezwania do pokoju. Tekst nadany przez operatora radiowego Kaia nie jest kodem wojskowym, lecz poematem napisanym przez lokalną poetkę, Englę Stambi.

Kontrast między potężną, industrialną siłą maszyny a delikatną, pełną nadziei treścią wiadomości jest uderzający. Ogromna moc, która kiedyś mogła służyć celom strategicznym, dziś jest wykorzystywana do nadania głosu uniwersalnym wartościom.

Apelujemy do potężnego ducha pokoju. Niech panuje wolność i ludzka godność. Wszystko jest stworzone, by żyć. Ludzie, zwierzęta, lasy, oceany, rzeki. [...] Niech ta prośba będzie globalnym, wiecznym echem. Niech przeleci ponad każdym płotem i granicą. Niech ludzka godność zwycięży w naszym życiu, naszych sercach i na naszych ziemiach.

Zakończenie

Radiostacja Grimeton to coś więcej niż eksponat muzealny. To żywy, mechaniczny cud, pomnik innej epoki technologii, który przypomina o fizycznym wysiłku stojącym za globalną komunikacją. Praca wolontariuszy to akt żywej historii, chroniący przed zapomnieniem niemal utraconą formę ludzkiej pomysłowości. Jest także potężnym symbolem tego, jak wielką siłę można wykorzystać w pozytywnym celu.

W dobie, gdy każdy może natychmiast wysłać wiadomość do całego świata, jakiej treści my decydujemy się użyć?

Słuchacze z całego świata mogą wysyłać raporty z odbioru za pośrednictwem strony internetowej alexander.n.se, aby otrzymać pamiątkową kartę potwierdzającą i wesprzeć stowarzyszenie opiekujące się stacją.

Oficjalne Sprawozdanie z Transmisji w Dniu ONZ – Radiostacja Grimeton (SAQ), 24 października

1.0 Wprowadzenie

Niniejszy dokument stanowi oficjalne, chronologiczne podsumowanie transmisji przeprowadzonej z historycznej stacji radiowej Grimeton w dniu 24 października z okazji Dnia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sprawozdanie zostało przygotowane z myślą o członkach Stowarzyszenia Przyjaciół Radiostacji Grimeton, partnerach oraz wszystkich interesariuszach zaangażowanych w ochronę i promocję tego unikalnego obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Celem raportu jest udokumentowanie kluczowych etapów technicznych i operacyjnych wydarzenia, którego kulminacją było nadanie na cały świat przesłania pokoju.

Poniżej przedstawiono kluczowe metryki wydarzenia:

Nazwa wydarzenia: Transmisja z okazji Dnia ONZ 2025
Identyfikator stacji: SAQ Grimeton
Data: 24 października
Godzina transmisji: 14:00 UTC (16:00 CET)
Główny cel: Nadanie na cały świat pokojowego przesłania

To coroczne wydarzenie jest nie tylko hołdem dla międzynarodowej współpracy, ale również świadectwem żywego dziedzictwa technicznego, co zostanie szczegółowo omówione w kontekście jego strategicznego znaczenia.

2.0 Cele i kontekst wydarzenia

Organizacja corocznych transmisji, takich jak ta z okazji Dnia ONZ, jest kluczowym elementem misji Stowarzyszenia Przyjaciół Radiostacji Grimeton. Wydarzenia te pozwalają nie tylko na utrzymanie w sprawności operacyjnej stuletniego nadajnika, ale również na realizację celów statutowych związanych z edukacją i promocją obiektu jako Światowego Dziedzictwa UNESCO. Transmisja z 24 października wpisuje się w tę strategię, realizując następujące cele główne:

Uczczenie Dnia ONZ. Głównym motywem przewodnim było nadanie "przesłania pokoju na cały świat" w dniu 24 października, co podkreśla zaangażowanie stacji w promowanie uniwersalnych wartości humanitarnych.
Prezentacja dziedzictwa technicznego. Wydarzenie stanowiło publiczną demonstrację działania unikalnego, stuletniego alternatora Alexandersona (SAQ), który jest w pełni sprawny dzięki pracy wolontariuszy ze Stowarzyszenia. Była to okazja do zaprezentowania kunsztu inżynieryjnego z początku XX wieku.
Upamiętnienie setnej rocznicy. Transmisja miała dodatkowy wymiar historyczny, odbywając się w roku następującym po setnej rocznicy uruchomienia stacji (1 grudnia 2024 roku). Główne obchody stulecia, które miały miejsce 2 lipca, nadały tegorocznym wydarzeniom szczególną rangę. Regularne transmisje są podstawowym sposobem, w jaki Stowarzyszenie utrzymuje to stuletnie dziedzictwo przy życiu i w stanie operacyjnym dla globalnej publiczności, bezpośrednio wypełniając swoją misję.
Zaangażowanie globalnej społeczności. Przekaz był skierowany do szerokiego grona odbiorców, w tym entuzjastów nasłuchu radiowego na całym świecie, widzów transmisji na żywo na kanale YouTube oraz publiczności obecnej na miejscu w hali nadajnika, w tym grupy studentów.

Realizacja tych ambitnych celów była możliwa dzięki zaangażowaniu i profesjonalizmowi zespołu wolontariuszy, którzy byli odpowiedzialni za każdy aspekt wydarzenia.

3.0 Zespół realizacyjny

Fundamentem działalności Stowarzyszenia jest praca zespołowa wolontariuszy, których pasja i wiedza techniczna pozwalają na utrzymanie i obsługę historycznego nadajnika. Sukces transmisji w Dniu ONZ był bezpośrednim rezultatem skoordynowanych działań kluczowych członków zespołu, którzy z precyzją wykonali swoje zadania. Poniższa tabela przedstawia osoby odpowiedzialne za realizację transmisji oraz ich role.

Imię	Rola podczas transmisji
Anders (Gospodarz)	Gospodarz wydarzenia, prowadzący transmisję
Kai	Operator radiowy, odpowiedzialny za nadanie wiadomości
Anders (Operator)	Główny operator, odpowiedzialny za procedurę uruchomienia
Lassi	Asystent techniczny, wspierający przy uruchomieniu
Ingla Stambi	Autorka nadanego telegramu, znana lokalna poetka

Precyzyjne działania tego zespołu pozwoliły na bezproblemowe przeprowadzenie złożonej procedury technicznej, która jest sercem każdej transmisji z Grimeton.

4.0 Chronologiczny przebieg transmisji

Niniejsza sekcja szczegółowo dokumentuje techniczną i operacyjną sekwencję działań, od przygotowań i uruchomienia systemów po finalne nadanie komunikatu. Poniższa sekwencja demonstruje niezwykłe kompetencje naszego zespołu wolontariuszy, którzy bezbłędnie obsługują maszyny z minionej epoki. Precyzyjne wykonanie każdego z tych kroków było kluczowe dla sukcesu misji, wymagając pełnej koncentracji i znajomości stuletniej aparatury.

4.1. Faza 1: przygotowania i uruchomienie systemu

Procedura startowa rozpoczęła się od serii skrupulatnych czynności przygotowawczych, zapewniających bezpieczeństwo i prawidłowe działanie wszystkich komponentów nadajnika.

Inspekcja wstępna. Zespół przeprowadził kontrolę maszyn, sprawdził poziom oleju w łożyskach ślizgowych i podłączył stację do zewnętrznego transformatora znajdującego się na placu rozdzielczym.
Uruchomienie maszyn pomocniczych. Załączono wyłącznik olejowy, co aktywowało dzwonek alarmowy, a następnie uruchomiono system chłodzenia wodą. Z powodu awarii łożyska w pompie nr 1, wykorzystano zapasową pompę nr 2.
Aktywacja systemu chłodzenia. Otwarto zawory obiegu wody chłodzącej dla reostatów, alternatora i wzmacniacza magnetycznego. Ciśnienie robocze w układzie zamkniętym ustabilizowano na poziomie 2 barów.
Uruchomienie silnika głównego i alternatora. Podano napięcie na silnik główny, co zapoczątkowało powolny obrót stalowego dysku alternatora o masie 1500 kg, średnicy 1,6 metra i szerokości 7,5 cm na obwodzie. Na bieżąco monitorowano prąd rozruchowy (ok. 145 A) oraz napięcie zasilania (ok. 1200 V).
Stabilizacja prędkości i zasilania. Osiągnięto docelową prędkość obrotową silnika (700 RPM), co dzięki przekładni zwiększającej obroty przełożyło się na prędkość dysku alternatora wynoszącą 2150 RPM i ustabilizowanie napięcia zasilania na poziomie około 1900 V.
Magnetyzacja alternatora. Zamknięto odłącznik nożowy, co spowodowało namagnesowanie alternatora i aktywację automatycznego systemu kontroli prędkości obrotowej, kluczowego dla utrzymania stabilnej częstotliwości.

4.2. Faza 2: kalibracja i testowanie

Po osiągnięciu stabilności operacyjnej, zespół przystąpił do precyzyjnego dostrojenia nadajnika przed emisją głównego komunikatu.

Dostrojenie częstotliwości. Operator precyzyjnie ustawił częstotliwość alternatora na docelową wartość 17 200 Hz, co było na bieżąco monitorowane na cyfrowym liczniku częstotliwości.
Uruchomienie wentylatorów chłodzących. Włączono wentylator nr 2, aby dostarczyć sprężone powietrze do chłodzenia styków przekaźników i wydmuchiwania łuków elektrycznych w korytarzu przekaźnikowym.
Podłączenie generatora do nadajnika. Generator wysokiej częstotliwości został połączony z resztą systemu nadawczego za pomocą przełącznika sterowanego silnikiem.
Transmisja testowa. Użyto klucza testowego do weryfikacji poprawności działania systemu. Następnie uruchomiono czytnik taśmy papierowej, który nadał sygnał strojenia („V V V de SAQ”), aby umożliwić słuchaczom na całym świecie precyzyjne dostrojenie swoich odbiorników. Sekwencja V V V oznacza „witaj, witaj”, a SAQ to unikalny znak wywoławczy stacji.

4.3. Faza 3: nadanie komunikatu głównego

Po pomyślnym zakończeniu wszystkich procedur technicznych i testów, nadszedł kulminacyjny moment wydarzenia. Operator radiowy Kai zasiadł przy kluczu telegraficznym i przystąpił do nadania oficjalnego komunikatu. Zespół odnotował ten moment z satysfakcją, ponieważ dzień wcześniej podczas przygotowań wystąpiły problemy, między innymi z anteną. Mimo to udało się nawiązać udany kontakt ze słuchaczami w New Hampshire, a finalna transmisja w Dniu ONZ przebiegła w pełni pomyślnie i bez żadnych zakłóceń technicznych.

Zakończenie z sukcesem złożonych procedur technicznych umożliwiło przekazanie światu starannie przygotowanej wiadomości.

5.0 Treść nadanej wiadomości pokojowej

Sercem transmisji było przesłanie o uniwersalnym i ponadczasowym charakterze, wzywające do pokoju, poszanowania godności ludzkiej i ochrony życia na Ziemi. Autorką tekstu jest Ingla Stambi, znana lokalna poetka z Grimeton, której słowa zostały przełożone na język kodu Morse'a i wysłane w eter.

Pełna treść nadanego wiersza przedstawia się następująco:

O wielkie słowo, o piękna matko, słuchamy Cię i dołożymy wszelkich starań, aby być dobrymi dziećmi. Apelujemy do potężnego ducha pokoju. Niech rządzą wolność i ludzka godność. Wszystko jest stworzone, by żyć. Ludzie, zwierzęta, lasy, oceany, rzeki. Wszystko ma na celu opieranie się chciwości i bezmyślnemu, bezsensownemu zniszczeniu. Niech rządzący, wszyscy u władzy, użyją swojej mocy do osiągnięcia pokojowego współistnienia. Niech każdy naród liczy wartość ludzką ponad naszymi podzielonymi lądami. Zjednoczmy się i użyjmy tej samej silnej woli, aby zatrzymać kule, uciszyć broń, skrócić kolejki głodu do zera. Niech wszystkie dzieci na świecie wiedzą, że są mile widziane. Niech czują się bezpiecznie w bezpiecznych domach. Niech to nie będzie tylko sen, nie tylko nadzieja. Niech wszyscy w naszych najdalszych miejscach i życiach wołamy o potrzebę pokoju. Niech to wołanie będzie globalnym, wiecznym echem. Niech przeleci ponad każdym płotem i granicą. Niech ludzka godność zwycięży w naszym życiu, naszych sercach i na naszych ziemiach.

Po nadaniu tej ważnej wiadomości, zespół przystąpił do finalnych czynności zamykających wydarzenie.alexander.n.se

6.0 Procedura zakończenia transmisji i podsumowanie

Po pomyślnym nadaniu wiadomości, zespół realizacyjny przystąpił do procedury bezpiecznego wyłączenia stuletniego sprzętu. Ten etap jest równie ważnym elementem operacyjnym, jak uruchomienie, gwarantując długoterminową sprawność unikalnych maszyn i instalacji.

Proces wyłączania nadajnika odbywał się w odwrotnej kolejności do procedury startowej. Obejmował on odłączenie odłączników nożowych, zatrzymanie alternatora i silnika głównego, stopniowe zmniejszanie poziomu cieczy w reostatach do pozycji startowej, a na końcu wyłączenie wentylatora chłodzącego i pozostałych systemów pomocniczych. Wszystkie czynności zostały wykonane z zachowaniem najwyższych standardów bezpieczeństwa.

Podsumowując, misja polegająca na uruchomieniu stuletniego nadajnika SAQ i wysłaniu pokojowego przesłania z okazji Dnia ONZ została w pełni zrealizowana. Wydarzenie zakończyło się sukcesem zarówno pod względem technicznym, jak i symbolicznym. Dziękujemy wszystkim odbiorcom za udział w transmisji – na falach radiowych, przez Internet oraz osobiście w hali nadajnika. Zwracamy się z prośbą o przesyłanie raportów odsłuchowych (QSL), które są dla nas niezwykle cenne. W odpowiedzi wyślemy elektroniczną kartę QSL. Jednocześnie gorąco zachęcamy do dołączenia do Stowarzyszenia Przyjaciół Radiostacji Grimeton. Więcej informacji na temat raportów i członkostwa można znaleźć na naszej stronie internetowej: alexander.n.se.

Jak działa SAQ Grimeton: przewodnik po historycznym nadajniku radiowym

Wprowadzenie: czym jest SAQ Grimeton?

Nadajnik SAQ Grimeton to unikatowa, stuletnia maszyna i zabytek światowego dziedzictwa UNESCO, zlokalizowany w Szwecji. Jego głównym celem, od momentu uruchomienia, było wysyłanie wiadomości na cały świat przy użyciu technologii z początku XX wieku. Choć stacja radiowa ukończyła 100 lat 1 grudnia 2024 roku, jej oficjalna inauguracja z udziałem króla Gustawa V i wynalazcy Ernsta Alexandersona odbyła się 2 lipca 1925 roku. Dziś stanowi żywy pomnik inżynierii i jest jedynym działającym nadajnikiem tego typu na świecie, regularnie uruchamianym przez grupę wolontariuszy, aby wysyłać symboliczne wiadomości o pokoju.

1. Serce nadajnika: kluczowe komponenty generujące sygnał

Aby zrozumieć, jak SAQ Grimeton jest w stanie wysłać sygnał przez ocean, musimy najpierw przyjrzeć się dwóm głównym elementom, które stanowią jego mechaniczne i elektryczne serce.

1.1. Alternator Alexandersona: generator mocy

Alternator Alexandersona to kluczowy element całego systemu – gigantyczny generator wysokiej częstotliwości, który wytwarza prąd zasilający antenę. Jest to maszyna elektromechaniczna, która zamienia energię mechaniczną w precyzyjnie dostrojoną falę radiową.

Jego najważniejsze cechy to:

Wytwarzanie częstotliwości: wewnątrz alternatora znajduje się masywny, stalowy dysk. Gdy obraca się on z pełną prędkością, generuje 17 200 zmian magnetycznych na sekundę. Każda z tych zmian tworzy jeden cykl fali, co bezpośrednio przekłada się na częstotliwość nadawania 17.2 kHz.
Precyzyjna konstrukcja: dysk wirnika ma średnicę 1.6 metra, a jego obwód ma szerokość 7.5 cm. Na obwodzie tym znajduje się 488 precyzyjnie wyciętych szczelin, wypełnionych niemagnetycznym mosiądzem. Ta skala i dokładność wykonania były niezbędne do osiągnięcia stabilnej częstotliwości.
Prędkość obrotowa: aby wygenerować właściwą częstotliwość, dysk musi obracać się ze stałą prędkością 2150 obrotów na minutę. Utrzymanie tej prędkości z absolutną precyzją jest kluczowe dla całego procesu nadawania. Prędkość tę alternator osiąga dzięki napędowi z silnika głównego, przekazywanemu przez przekładnię, która zwiększa obroty niemal trzykrotnie.

1.2. Silnik główny: siła napędowa

Potężny silnik główny jest źródłem energii, które napędza alternator. Jego zadaniem jest nie tylko dostarczenie ogromnej mocy, ale również utrzymanie niezwykle stabilnych obrotów, od których zależy częstotliwość sygnału.

Cecha	Opis i znaczenie
Moc	Jest to silnik asynchroniczny o mocy 500 koni mechanicznych, zasilany napięciem 2300V. Od strony technicznej, jego stojan jest dwufazowy, a wirnik trójfazowy.
Krytyczna rola prędkości	Częstotliwość nadawanego sygnału jest bezpośrednio zależna od prędkości obrotowej silnika. Dlatego utrzymanie stałych obrotów jest absolutnie kluczowe dla czystości transmisji.
Metody kontroli	Prędkość silnika jest precyzyjnie regulowana na dwa sposoby:<br><ul><li>Transduktory: Kontrolują napięcie dostarczane do silnika.</li><li>Reostaty: Regulują oporność wirnika, co pozwala na bardzo dokładne dostrojenie prędkości.</li></ul>

Jednakże, aby te potężne maszyny mogły pracować bezpiecznie i wydajnie, wymagają one zaawansowanych systemów wsparcia, takich jak chłodzenie.

2. Systemy wsparcia: niezbędne elementy utrzymujące pracę maszyny

Działanie tak potężnych urządzeń generuje ogromne ilości ciepła i wymaga stałego nadzoru. Systemy pomocnicze zapewniają stabilność i bezpieczeństwo pracy całego nadajnika.

2.1. System chłodzenia: zapobieganie przegrzaniu

Chłodzenie jest krytycznie ważne, ponieważ reostaty używane do kontroli prędkości silnika generują ogromne ilości ciepła. Bez skutecznego odprowadzania tej energii, kluczowe komponenty mogłyby ulec uszkodzeniu.

Proces chłodzenia przebiega w następujących krokach:

Źródło chłodzenia: odśrodkowe pompy wodne tłoczą wodę w zamkniętym obiegu. Zawsze jedna pompa pracuje, a druga jest w rezerwie. Jej znaczenie jest fundamentalne – podczas jednej z udokumentowanych transmisji główna pompa była w naprawie z powodu awarii łożyska, co wymusiło użycie pompy zapasowej.
Kluczowe chłodzone elementy: woda chłodząca jest dostarczana do trzech głównych komponentów: reostatów, alternatora oraz wzmacniacza magnetycznego.
Obieg zamknięty: po odebraniu ciepła, woda wraca do podziemnego zbiornika, gdzie jest schładzana, a następnie ponownie tłoczona do systemu. W przeszłości do tego celu wykorzystywano zewnętrzny staw z fontanną chłodzącą.

2.2. Reostaty: precyzyjna regulacja i zarządzanie ciepłem

Reostaty to wielkie zbiorniki wypełnione wodą z dodatkiem węglanu sodu (sody), który zapewnia odpowiednią przewodność elektryczną. Są one kluczowym narzędziem do precyzyjnego dostrajania prędkości silnika. Zmiana poziomu cieczy w reostacie zmienia jego opór elektryczny, co z kolei wpływa na prędkość obrotową silnika głównego. Proces ten generuje tyle ciepła, że bez dedykowanych pomp cyrkulacyjnych ciecz wewnątrz zaczęłaby wrzeć podczas uruchamiania silnika.

Gdy serce maszyny bije stabilnie, a systemy wsparcia zapewniają jej bezpieczeństwo, można rozpocząć złożony proces wysyłania wiadomości w świat.

3. Proces transmisji: od kodu Morse'a do fali radiowej

Uruchomienie nadajnika i wysłanie sygnału to złożona, wieloetapowa procedura wymagająca precyzji i koordynacji całego zespołu operatorów.

3.1. Uruchomienie maszyny: sekwencja startowa

Proces uruchamiania to starannie zaplanowana sekwencja, która krok po kroku przygotowuje maszynerię do pracy.

Przygotowanie: operatorzy przeprowadzają kontrolę smarowania wszystkich łożysk ślizgowych i podłączają zasilanie do stacji.
Start systemów pomocniczych: uruchamiany jest system chłodzenia oraz pomocnicze pompy olejowe dla alternatora, aby zapewnić odpowiednie ciśnienie i smarowanie przed startem.
Rozruch silnika głównego: silnik główny i połączony z nim alternator powoli zaczynają się obracać. Operatorzy na panelu kontrolnym monitorują prąd rozruchowy, który początkowo wynosi około 145 amperów, i napięcie sięgające 1200 woltów.
Osiągnięcie prędkości roboczej: gdy silnik osiąga wymaganą prędkość, operator magnetyzuje alternator. W tym momencie alternator zaczyna generować sygnał nośny o częstotliwości 17.2 kHz.
Dostrojenie końcowe: za pomocą reostatów operatorzy dokonują ostatecznego, precyzyjnego dostrojenia częstotliwości, obserwując wskazania na liczniku częstotliwości.

3.2. Wysłanie wiadomości: droga sygnału

Gdy maszyna jest gotowa, wiadomość w kodzie Morse'a jest przekształcana w falę radiową w następujący sposób:

Wejście sygnału: wiadomość (np. z czytnika taśmy papierowej) trafia do przekaźnika telegraficznego jako sygnał o niskim napięciu.
Wzmocnienie: Sygnał jest wzmacniany w trzech etapach, przechodząc przez kolejne, coraz większe przekaźniki.
Sterowanie mocą: Wzmocniony sygnał steruje pracą styczników. Niektóre z nich są częścią systemu kontroli prędkości silnika (regulują opór wirnika), podczas gdy inne kierują sygnał Morse'a do wzmacniacza magnetycznego. Ten z kolei moduluje ciągły sygnał wysokiej częstotliwości z alternatora, "narzucając" na niego rytm kropek i kresek.
Zabezpieczenie przed łukiem elektrycznym: styczniki przełączające obwody o dużej mocy wymagają chłodzenia sprężonym powietrzem. Strumień powietrza służy do "wydmuchiwania łuków elektrycznych", które powstają przy każdym przełączeniu, chroniąc styki przed zniszczeniem.
Emisja: ostateczny, zakodowany sygnał jest kierowany do ogromnego systemu antenowego i emitowany w przestrzeń jako fala radiowa o częstotliwości 17.2 kHz.

W ten sposób, dzięki precyzyjnej współpracy wszystkich opisanych elementów, wiadomość opuszcza stację Grimeton, aby rozpocząć swoją podróż do odbiorników radiowych na całym świecie.

4. Podsumowanie: mechaniczna symfonia

Nadajnik SAQ Grimeton jest przykładem niezwykłej inżynierii, w której ogromne, ciężkie komponenty mechaniczne muszą współpracować z zegarmistrzowską precyzją, aby wygenerować coś tak ulotnego jak niewidzialna fala radiowa. To mechaniczna symfonia, gdzie każdy element – od potężnego silnika, przez precyzyjny alternator, aż po systemy chłodzenia i sterowania – odgrywa kluczową rolę. Zrozumienie, jak działają jego poszczególne części, pozwala w pełni docenić geniusz i kunszt tej stuletniej, wciąż działającej technologii.

Przewodnik techniczny: uruchomienie, obsługa i wyłączenie nadajnika SAQ Grimeton

1.0 Wprowadzenie do systemu nadajnika SAQ

Stacja radiowa Grimeton, wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jest unikalnym świadectwem historii globalnej komunikacji. Sercem stacji jest stuletni nadajnik SAQ, który do dziś jest okresowo uruchamiany przez wolontariuszy ze Stowarzyszenia Przyjaciół Alexanderson Grimeton w celu emisji okolicznościowych wiadomości do odbiorców na całym świecie. Niniejszy dokument stanowi szczegółowy przewodnik techniczny, opisujący procedury obsługi tego historycznego urządzenia. Jego celem jest usystematyzowanie wiedzy i zapewnienie standardów operacyjnych opartych na praktykach stosowanych przez zespół obsługujący stację.

Zakres niniejszego przewodnika obejmuje techniczną analizę kluczowych komponentów systemu nadajnika, szczegółowy, wieloetapowy opis procedury uruchomienia i wyłączenia, a także fundamentalne zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas pracy z urządzeniem. Dokument ten jest przeznaczony dla personelu technicznego oraz entuzjastów historii techniki, pragnących zrozumieć złożoność i precyzję wymaganą do obsługi tego unikatowego zabytku inżynierii.

Aby w pełni zrozumieć sekwencję operacyjną, niezbędne jest najpierw dogłębne zapoznanie się z budową i funkcją poszczególnych elementów składowych systemu nadajnika.

2.0 Analiza kluczowych komponentów systemu

Zrozumienie funkcji oraz wzajemnych zależności poszczególnych komponentów jest kluczowe dla bezpiecznej i prawidłowej obsługi całego systemu nadajnika. Każdy element, od generatora wysokiej częstotliwości po systemy chłodzenia, odgrywa niezastąpioną rolę w procesie generowania i emisji sygnału radiowego. Poniższa analiza przedstawia najważniejsze podzespoły tworzące unikalną architekturę nadajnika SAQ.

2.1 Alternator Alexandersona: serce nadajnika

Alternator Alexandersona jest generatorem wysokiej częstotliwości, w którym wytwarzany jest prąd antenowy. Stanowi on centralny punkt całego systemu, a jego precyzyjna praca decyduje o stabilności sygnału. Jego konstrukcja opiera się na następujących parametrach technicznych:

Dysk wirnika: wykonany z litej stali, posiada średnicę 1,6 metra i szerokość na obwodzie wynoszącą 7,5 cm.
Szczeliny: na obwodzie dysku znajduje się 488 szczelin, które są wypełnione materiałem niemagnetycznym – mosiądzem.
Prędkość obrotowa: nominalna prędkość pracy wirnika wynosi 2150 obrotów na minutę (RPM).
Generowana częstotliwość: przy nominalnej prędkości obrotowej alternator generuje sygnał o częstotliwości 17 200 Hz (17,2 kHz).

Mechanizm generowania prądu polega na obrocie stalowego dysku w polu magnetycznym. Podczas obrotu, dysk generuje 17 200 zmian magnetycznych na sekundę. Zmiany te są odbierane przez 64 uzwojenia kotwiczne, a następnie sygnał jest przekazywany do transformatora sumującego, zlokalizowanego w rozdzielni wysokiej częstotliwości.

2.2 Główny silnik napędowy i system kontroli prędkości

Napęd dla alternatora zapewnia potężny silnik główny, którego stabilna praca jest warunkiem koniecznym do utrzymania stałej częstotliwości nadawania. Zespół napędowy obejmuje przekładnię, która zwiększa prędkość obrotową silnika blisko trzykrotnie, dostosowując ją do wymogów alternatora.

Specyfikacja głównego silnika napędowego:

Typ: silnik asynchroniczny
Moc: 500 koni mechanicznych
Napięcie zasilania: 2300 V, dwufazowe
Konstrukcja: stojan z uzwojeniem dwufazowym oraz wirnik z uzwojeniem trójfazowym

Kontrola prędkości obrotowej silnika jest realizowana za pomocą dwóch współzależnych mechanizmów, które zapewniają precyzyjną regulację zarówno podczas rozruchu, jak i w trakcie nadawania.

Kontrola rezystancji wirnika: realizowana za pomocą reostatów połączonych z uzwojeniami wirnika. Pozwala na płynną zmianę rezystancji, a co za tym idzie – momentu obrotowego silnika. Metoda ta jest kluczowa dla coarse control (zgrubnej regulacji) podczas rozruchu oraz dla precyzyjnego dostrajania prędkości.
Kontrola napięcia stojana: zrealizowana za pomocą czterech transduktorów umieszczonych w pomieszczeniu transformatorów. Służą one do automatycznej, precyzyjnej regulacji napięcia zasilającego stojan, kompensując zmiany obciążenia wynikające z kluczowania telegraficznego i utrzymując stałą prędkość obrotową.

2.3 Systemy pomocnicze: zasilanie i chłodzenie

W obszarze maszyn pomocniczych zlokalizowane są kluczowe systemy wspierające pracę głównych komponentów nadajnika. Do najważniejszych należą:

Pomieszczenie transformatorów: jest to punkt wejścia zasilania do stacji. Znajdują się tu również cztery transduktory odpowiedzialne za kontrolę napięcia zasilającego silnik główny.
Prostowniki: System jest wyposażony w dwa zestawy prostowników. Jeden dostarcza 500 V DC prądu sterującego dla transduktorów, a drugi zapewnia napięcia 125 V i 250 V DC dla obwodów przekaźników i magnesowania.
Pompy odśrodkowe: odpowiadają za cyrkulację chłodziwa w zamkniętym obiegu, zapewniając odpowiednią temperaturę pracy kluczowych urządzeń.
Reostaty: służą do kontroli prędkości silnika głównego poprzez regulację rezystancji jego wirnika. Podczas pracy generują znaczną ilość ciepła. Jako medium oporowe i chłodzące wykorzystują roztwór wody z węglanem sodu, który zapewnia odpowiednią przewodność. System składa się z trzech reostatów (jeden zapasowy), pompy cyrkulacyjnej oraz zaworu do regulacji poziomu cieczy.

2.4 Korytarz przekaźników i system chłodzenia powietrzem

Sygnał kodu Morse'a, zanim zostanie zmodulowany na nośną wysokiej częstotliwości, przechodzi przez system wzmacniający w korytarzu przekaźników. Sygnał o niskim napięciu (1,5 V) z przekaźnika telegraficznego jest wzmacniany w trzech krokach, aż do wysterowania dwóch dużych przekaźników mocy. Jeden z nich steruje czterema stycznikami, a drugi przekazuje sygnał Morse'a do wzmacniacza magnetycznego w rozdzielni wysokiej częstotliwości.

Cztery styczniki pełnią następujące funkcje: trzy z nich kontrolują rezystancję w obwodzie wirnika silnika głównego, natomiast czwarty, pracując w rytm klucza telegraficznego, dostarcza maksymalny prąd do transduktorów (opisanych w sekcji 2.2), co stanowi integralną część automatycznego systemu kontroli prędkości.

Ze względu na wysokie prądy, kluczową rolę odgrywa system chłodzenia sprężonym powietrzem. Specjalne dysze kierują strumień powietrza na styki, chłodząc je i wydmuchując łuki elektryczne powstające podczas przełączania. Praca nadajnika nawet przez krótki czas bez włączonego chłodzenia powietrzem spowodowałaby nieodwracalne uszkodzenie oryginalnych, trudnych do odtworzenia styków.

Wszystkie opisane powyżej komponenty tworzą wysoce zintegrowany, złożony system elektromechaniczny. Jego uruchomienie wymaga precyzyjnej, wieloetapowej procedury, która gwarantuje bezpieczeństwo i prawidłowe działanie każdego z podzespołów.

3.0 Procedura uruchomienia nadajnika (krok po kroku)

Procedura uruchomienia nadajnika SAQ jest rygorystyczną sekwencją działań, której nadrzędnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa personelu oraz ochrona unikalnego, stuletniego sprzętu. Każdy krok musi być wykonany w ściśle określonej kolejności, aby uniknąć przeciążeń i uszkodzeń mechanicznych lub elektrycznych.

3.1 Faza 1: przygotowania i kontrole bezpieczeństwa

Przed podaniem napięcia na jakikolwiek element systemu, personel musi wykonać serię kontroli wstępnych.

Kontrola maszyn: Operatorzy dokonują fizycznej inspekcji wszystkich urządzeń, sprawdzając, czy działają poprawnie. Należy zwrócić szczególną uwagę na smarowanie łożysk ślizgowych, kluczowe dla zachowania stuletnich, oryginalnych panewek.
Podłączenie zasilania: stacja zostaje podłączona do zewnętrznego transformatora znajdującego się w pomieszczeniu transformatorów.
Kontrola rozdzielni: Operator udaje się na zewnątrz, aby fizycznie skontrolować teren wokół rozdzielni i upewnić się, że żadna niepowołana osoba nie znajduje się w jej pobliżu.
Załączenie transformatora: po powrocie operatora i potwierdzeniu, że obszar jest bezpieczny, zewnętrzny transformator zostaje załączony.

3.2 Faza 2: aktywacja systemów pomocniczych i chłodzenia

Po zapewnieniu zasilania stacji, następuje uruchomienie systemów wsparcia.

Panel sterowania: Operator załącza wyzwalacz zerowego napięcia, a następnie wyłącznik olejowy dla maszyn pomocniczych. Natychmiast uruchamia się dzwonek alarmowy, sygnalizujący brak ciśnienia wody chłodzącej oraz oleju w alternatorze.
Uruchomienie pompy chłodzącej:
- Należy uruchomić jedną z dwóch pomp odśrodkowych (nr 1 lub nr 2). W przypadku awarii pompy podstawowej, procedura przewiduje użycie pompy zapasowej. Przykładowo, w sytuacji awarii łożyska w pompie nr 1, należy użyć pompy nr 2.
- Operator otwiera dopływ wody, a następnie zawór odpowietrzający na pompie, aby usunąć pęcherzyki powietrza. Po uzyskaniu ciągłego strumienia wody zawór jest zamykany.
- Pompa jest uruchamiana za pomocą przełącznika gwiazda-trójkąt.
Uruchomienie obiegu chłodzenia: otwarty zostaje zawór kulowy, co rozpoczyna cyrkulację wody chłodzącej do reostatów, alternatora i wzmacniacza magnetycznego w obiegu zamkniętym. Ciśnienie robocze w układzie stabilizuje się na poziomie 2 barów (ok. 30 PSI).
Kontrola reostatów: Sprawdzany jest poziom cieczy (roztwór wody z węglanem sodu) w reostatach (opisanych w sekcji 2.3).
Zabezpieczenie styczników pompy cyrkulacyjnej: w przekaźnikach startowych pompy cyrkulacyjnej reostatów umieszczane są specjalne drewniane elementy. Jest to procedura zabezpieczająca, mająca na celu wymuszenie pracy pompy i zapobieżenie zagotowaniu się cieczy w reostatach podczas rozruchu silnika głównego. Drewniane wkładki wypadną automatycznie po uruchomieniu silnika.

3.3 Faza 3: uruchomienie głównego silnika i alternatora

Jest to najbardziej dynamiczna faza procedury, wymagająca stałego monitorowania parametrów przez operatora.

Powrót do panelu sterowania: Operator ponownie podłącza dzwonek alarmowy, który nadal sygnalizuje brak ciśnienia oleju w alternatorze.
Uruchomienie silnika głównego: Załączany jest wyzwalacz zerowego napięcia oraz wyłącznik olejowy dla silnika głównego.
Rozruch alternatora: alternator zaczyna się powoli obracać. Operator monitoruje na amperomierzu prąd rozruchowy (początkowo ok. 145 A) oraz napięcie na woltomierzu (ok. 1200 V).
Przejęcie smarowania: w miarę wzrostu prędkości obrotowej, wewnętrzna pompa olejowa alternatora osiąga wystarczającą wydajność, aby samodzielnie zapewnić smarowanie. W tym momencie pomocnicza pompa olejowa wyłącza się, a alarm cichnie.
Załączenie prostowników: Gdy prąd rozruchowy spadnie do około 90 A, operator załącza dwa prostowniki (500 V DC oraz 125/250 V DC). Jest to moment, w którym początkowy prąd udarowy zanikł, a silnik jest gotowy na kolejny etap zasilania bez ryzyka przeciążenia.
Zasilenie silnika głównego: następnie operator zamyka przełącznik nożowy, magnesując prostownik 500 V DC. Powoduje to podanie na silnik pełnego napięcia 2300 V, co skutkuje jego gwałtownym przyspieszeniem.
Magnesowanie alternatora: gdy prędkość silnika osiągnie 700 RPM, zamykany jest kolejny przełącznik nożowy w celu magnesowania alternatora.
Zwiększenie mocy: Operator, używając sterowników, zwiększa poziom cieczy w reostatach (opisanych w sekcji 2.3). Zmniejsza to rezystancję w obwodzie wirnika i pozwala na dostarczenie większej mocy do silnika głównego, aby osiągnął on pełną prędkość. W tym momencie aktywuje się również automatyczny system kontroli prędkości.

3.4 Faza 4: strojenie i przygotowanie do transmisji

Po osiągnięciu stabilnej pracy przez główny zespół napędowy, rozpoczynają się końcowe przygotowania do nadawania.

Strojenie częstotliwości: Operator precyzyjnie dostraja prędkość alternatora, aby uzyskać docelową częstotliwość 17 200 Hz. Proces ten jest monitorowany na liczniku częstotliwości umieszczonym na panelu sterowania.
Uruchomienie wentylatora chłodzącego: włączany jest wentylator nr 2, który dostarcza sprężone powietrze do styczników w korytarzu przekaźników. Jest to krok absolutnie krytyczny dla ochrony historycznego sprzętu.
Podłączenie do systemu antenowego: po ustabilizowaniu częstotliwości, obwody wyjściowe alternatora Alexandersona są łączone z systemem antenowym za pomocą przełącznika sterowanego silnikiem.
Test operacyjny: Operator używa klucza testowego do krótkiej, próbnej emisji sygnału. Pozwala to na sprawdzenie, czy nadajnik działa poprawnie, oraz na dokonanie ostatecznego dostrojenia reostatu sterującego.

Po pomyślnym zakończeniu wszystkich czterech faz, system nadawczy jest w pełni sprawny i gotowy do nadania zaplanowanego sygnału.

4.0 Procedura transmisji sygnału

Ta sekcja opisuje finalny etap przygotowań bezpośrednio przed nadaniem głównej wiadomości. Polega on na emisji sygnału wywoławczego, który pozwala odbiorcom na całym świecie precyzyjnie dostroić swoje odbiorniki do częstotliwości nadajnika.

Proces nadawania sygnału wywoławczego przebiega następująco:

Operator włącza przełączniki klucza telegraficznego.
Uruchamiany jest czytnik taśmy papierowej, który automatycznie konwertuje zapisane na niej znaki na kod Morse'a.
Rozpoczyna się emisja sygnału V V V de SAQ. Sygnał ten ma standardowe znaczenie w komunikacji radiowej: V V V to sygnał testowy, de oznacza "od", a SAQ to unikalny znak wywoławczy stacji Grimeton.

Po pomyślnym nadaniu sygnału wywoławczego i ostatecznej kontroli parametrów pracy nadajnika, operator przystępuje do transmisji głównej wiadomości.

5.0 Procedura wyłączenia nadajnika

Proces wyłączania nadajnika jest równie istotny co jego uruchomienie i musi być przeprowadzony z zachowaniem odpowiedniej kolejności, aby zapewnić bezpieczne zatrzymanie wszystkich systemów. Procedura jest zasadniczo odwróceniem sekwencji startowej.

Sekwencja wyłączania systemu:

Odłączenie zasilania DC: Operator rozłącza przełączniki nożowe, odcinając zasilanie prądem stałym (DC).
Zatrzymanie alternatora: główny wyłącznik alternatora zostaje rozłączony.
Wyłączenie prostownika: prostownik zostaje zamknięty.
Redukcja poziomu w reostatach: Poziom cieczy w reostatach jest obniżany do pozycji startowej.
Wyłączenie wentylatora chłodzącego: zatrzymywany jest wentylator dostarczający sprężone powietrze do korytarza przekaźników.
Monitorowanie wygaszania: personel obserwuje powoli wytracający prędkość alternator. Ze względu na dużą masę wirnika, proces ten trwa kilka minut.
Automatyczne włączenie pompy pomocniczej: gdy prędkość alternatora spadnie do poziomu, przy którym jego wewnętrzna pompa olejowa przestaje być wydajna, automatycznie włączy się alarm, a pomocnicza pompa olejowa uruchomi się ponownie. Zapewni ona smarowanie łożysk aż do całkowitego zatrzymania się wirnika, chroniąc je przed zużyciem.

Prawidłowe wykonanie pełnej procedury wyłączenia jest równie ważne jak procedura uruchamiania. Gwarantuje ono zachowanie w nienagannym stanie technicznym tego unikalnego, stuletniego urządzenia, pozwalając na jego dalszą, bezpieczną eksploatację przez kolejne lata.

Ożywienie olbrzyma: opowieść o nadajniku SAQ Grimeton w Dniu ONZ

Wstęp: misja w sercu światowego dziedzictwa

W Dniu Organizacji Narodów Zjednoczonych, 24 października, w historycznej hali nadajnika w Grimeton w Szwecji panuje atmosfera nasycona oczekiwaniem. „Witajcie, witajcie bardzo serdecznie” – tymi słowami Anders, gospodarz wydarzenia, wita zgromadzoną publiczność, w tym grupę studentów. Wszyscy wpatrują się w zespół wolontariuszy z Alexander Grimeton Friendship Association: obok Andersa stoją Kai (operator radiowy), drugi Anders (główny operator maszyny) oraz Lassi (jego asystent). To właśnie oni są bohaterami tego dnia. „Jesteśmy tu dzisiaj” – kontynuuje Anders – „aby spróbować uruchomić stuletni nadajnik SAQ i wysłać w świat przesłanie pokoju”. Ich misja jest niezwykła – za chwilę ten potężny gigant techniki, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, znów przemówi.

1. Anatomia stuletniego cudu techniki

Aby zrozumieć skalę tego przedsięwzięcia, należy poznać kluczowe komponenty nadajnika. Każdy z nich pełni precyzyjnie określoną rolę w skomplikowanym organizmie maszyny, który za chwilę zostanie przebudzony.

1.1. Serce maszyny: alternator Alexandersona

Centralnym elementem całego systemu jest alternator, generator wysokiej częstotliwości, który tworzy sygnał radiowy. Jego sercem jest potężny, obracający się dysk ze stali, na którego obwodzie wycięto 488 szczelin wypełnionych mosiądzem – materiałem niemagnetycznym. Gdy dysk wiruje w polu magnetycznym, generowane w ten sposób fale są odbierane przez 64 uzwojenia kotwiczne i przekazywane dalej. To właśnie od jego precyzji zależy powodzenie całej transmisji.

Cecha	Wartość
Typ	Generator wysokiej częstotliwości
Twórca	Ernst Alexanderson
Średnica dysku	1.6 metra
Liczba szczelin	488
Prędkość obrotowa	2,150 RPM
Generowana częstotliwość	17,200 Hz (17.2 kHz)

1.2. Mięśnie olbrzyma: silnik i system zasilania

Potężny alternator jest napędzany przez równie imponujący silnik asynchroniczny o mocy 500 koni mechanicznych, zasilany napięciem 2300 V. Utrzymanie jego prędkości na stałym, precyzyjnym poziomie jest kluczowe dla zachowania właściwej częstotliwości nadawania. Zespół kontroluje prędkość silnika na dwa sposoby:

Kontrola napięcia: za pomocą specjalnych urządzeń zwanych transduktorami, które regulują napięcie dostarczane do silnika.
Kontrola oporu: poprzez reostaty podłączone do wirnika silnika, które pozwalają na płynną regulację jego oporu, a tym samym momentu obrotowego.

1.3. Układ wspierający: maszyny pomocnicze i chłodzenie

Bezpieczna praca nadajnika nie byłaby możliwa bez rozbudowanego systemu maszyn pomocniczych. Pełnią one trzy kluczowe funkcje:

Zasilanie sterujące: prostowniki dostarczają prąd stały o napięciu 125 V, 250 V i 500 V, który zasila przekaźniki i obwody magnesowania.
Chłodzenie: pompy odśrodkowe tłoczą wodę w zamkniętym obiegu, chłodząc newralgiczne elementy, takie jak reostaty, alternator i wzmacniacz magnetyczny. Co ciekawe, dawniej używano do tego celu zewnętrznego stawu z fontanną chłodzącą, szczególnie w okresie letnim.
Kontrola oporu: reostaty to w rzeczywistości zbiorniki wypełnione wodą z dodatkiem węglanu sodu. Poziom cieczy w zbiornikach jest regulowany, co zmienia opór elektryczny i pozwala na precyzyjne sterowanie prędkością głównego silnika.

Wszystkie te elementy muszą zadziałać w idealnej harmonii, aby stuletni olbrzym mógł ponownie przemówić.

2. Rytuał przebudzenia: start maszyny krok po kroku

Uruchomienie nadajnika to starannie zaplanowany rytuał, w którym każdy ruch ma znaczenie. Sekwencja działań przebiega w ścisłym porządku.

Kontrola Bezpieczeństwa: procedura rozpoczyna się od fundamentalnych czynności. Zespół sprawdza smarowanie łożysk ślizgowych, które są kluczowe dla płynnej pracy maszyny. Tuż przed podaniem zasilania Anders udaje się na zewnątrz, aby upewnić się, że nikt nie znajduje się w pobliżu rozdzielni wysokiego napięcia.
Pierwszy Impuls: po powrocie Anders podłącza transformator i uruchamia maszyny pomocnicze. W hali natychmiast rozlega się dźwięk dzwonka alarmowego.
Uruchomienie Krwiobiegu: Lassi podchodzi do pompy chłodzącej nr 2 (pompa nr 1 jest w naprawie). Odpowietrza układ, otwiera zawory i uruchamia jej silnik za pomocą przełącznika gwiazda-trójkąt. Po chwili manometr na ścianie wskazuje ciśnienie robocze 2 barów. Układ chłodzenia jest gotowy.
Moc i Obrót: zespół podłącza główny silnik za pomocą wyłącznika olejowego, którego zadaniem jest gaszenie ewentualnych łuków elektrycznych. Na miernikach pojawiają się wartości: prąd rozruchowy sięga około 145 amperów, a napięcie około 1200 V. Ogromny dysk alternatora zaczyna się powoli obracać. Gdy maszyna nabiera prędkości, jej wewnętrzna pompa olejowa przejmuje smarowanie, przywracając ciśnienie w układzie i wyciszając dzwonek alarmowy.
Pełna Moc: Anders, używając odłącznika nożowego, magnesuje prostowniki, co pozwala podać na silnik pełne napięcie 2300 V. Dźwięk silnika staje się potężniejszy, a jego obroty gwałtownie rosną, zbliżając się do docelowej prędkości.
Ostatnie Ustawienia: Operatorzy aktywują automatyczny system kontroli prędkości i rozpoczynają precyzyjne dostrajanie alternatora, aby uzyskać idealną częstotliwość 17,200 Hz. Na koniec Lassi włącza wentylatory chłodzące przekaźniki telegraficzne, które za chwilę wejdą do akcji.

Sukces nie był jednak gwarantowany – zaledwie dzień wcześniej zespół zmagał się z problemami, między innymi z anteną. Dlatego, gdy maszyna stabilnie pracuje, w hali czuć ulgę. Nadszedł czas na najważniejszy moment – nadanie sygnału.

3. Głos, który obiega świat

Kulminacyjny moment transmisji to chwila, w której technologia staje się nośnikiem ważnego przesłania.

3.1. Sygnał testowy: "DVD SAQ"

Zanim zostanie nadana główna wiadomość, zespół musi upewnić się, że wszystko działa bez zarzutu. Anders używa klucza testowego, a z głośników w hali zaczyna dobiegać rytmiczny sygnał alfabetu Morse'a. Czytnik taśmy papierowej wysyła w eter sekwencję "DVD SAQ". SAQ to znak wywoławczy stacji, a początkowa część to standardowy wzór oznaczający „halo, halo”, który pozwala entuzjastom radia na całym świecie precyzyjnie dostroić swoje odbiorniki i przygotować się na odbiór właściwego przesłania.

3.2. Przesłanie pokoju dla świata

Autorką tegorocznej wiadomości jest Ingla Stambi, lokalna poetka z Grimeton. Jej słowa, zamienione na sygnał radiowy przez stuletnią maszynę, niosą w świat uniwersalne wezwanie do pokoju i poszanowania ludzkiej godności.

Słowo, och wielkie słowo, och piękna matko, słuchamy cię i dołożymy wszelkich starań, aby być dobrymi dziećmi. Apelujemy do potężnego ducha pokoju. Niech panuje wolność i ludzka godność. Wszystko jest stworzone, by żyć. Ludzie, zwierzęta, lasy, oceany, rzeki. Wszystko ma na celu opierać się chciwości i bezmyślnemu, bezsensownemu zniszczeniu. Niech rządzący, wszyscy u władzy, użyją swojej mocy do osiągnięcia pokojowego współistnienia. Niech każdy naród liczy ludzką wartość przed naszymi podzielonymi masami lądowymi. Połączmy się i użyjmy tej samej silnej woli, aby zatrzymać kule, uciszyć broń, skrócić kolejki głodu do zera. Niech wszystkie dzieci na świecie wiedzą, że są mile widziane. Niech czują się bezpiecznie w bezpiecznych domach. Niech to nie będzie tylko sen, nie tylko nadzieja. Niech wszyscy w naszych najdalszych miejscach i życiach wołamy o potrzebę pokoju. Niech to wezwanie będzie globalnym, wiecznym echem. Niech przeleci nad każdym płotem i granicą. Niech ludzka godność zwycięży w naszym życiu, naszych sercach i na naszych ziemiach.

Gdy ostatnie słowa przesłania wybrzmiewają, warto spojrzeć na zewnątrz, na monumentalną strukturę, która umożliwiła wysłanie tego głosu w świat.

4. Milczący strażnicy: antenowy las w Grimeton

System antenowy stacji radiowej w Grimeton jest równie imponujący jak sama hala maszyn. To cisi strażnicy, którzy od stu lat pozwalają, by głos nadajnika docierał do najdalszych zakątków globu.

4.1. Spacer na zewnątrz

Anders, wychodząc na chwilę na zewnątrz, relacjonuje warunki: jest jesienny, pochmurny dzień, a temperatura wynosi około 10°C. Na tle nieba rysuje się potężny widok – sześć stalowych wież antenowych. Tuż obok wznosi się piękny, główny budynek stacji, zbudowany w stylu neoklasycystycznym.

4.2. Skala konstrukcji

Liczby mówią same za siebie i oddają ogrom tej inżynieryjnej konstrukcji:

Liczba wież: 6
Wysokość wież: 127 metrów
Szerokość poprzeczek: 46 metrów
Odległość między wieżami: 380 metrów
Całkowita długość anteny: 2,2 kilometra

Jednak to nie wszystko. Pod ziemią ukryta jest niewidoczna część systemu – siatka uziemiająca o długości 2,2 km i szerokości 500 m, składająca się z metalowych przewodów o łącznej długości aż 180 kilometrów. Poziome przewody antenowe rozprowadzają prąd, ale to pionowe promienniki, biegnące z każdej wieży ku ziemi, są miejscem, gdzie fala radiowa jest wytwarzana i opuszcza antenę. Cały ten gigantyczny system rezonuje na częstotliwości 17.2 kHz, co pozwala na maksymalnie skuteczne wypromieniowanie sygnału w przestrzeń.

Gdy przesłanie zostało dostarczone, cel tej kolosalnej struktury został na dziś spełniony. W hali nadajnika zespół przygotowuje się, by pozwolić olbrzymowi odpocząć.

5. Cisza po misji: zakończenie dnia

Po udanej transmisji przychodzi czas, aby pozwolić maszynie wrócić do snu.

5.1. Powrót do snu

Procedura wyłączania nadajnika odbywa się w odwrotnej kolejności do jego uruchamiania. Krok po kroku odłączane są kolejne systemy, a potężna maszyna zwalnia, aż w końcu nieruchomieje, powracając do stanu spoczynku i ciszy.

5.2. Dziedzictwo i wezwanie do działania

Misja zakończyła się pełnym sukcesem. Dzięki pasji wolontariuszy stuletni zabytek techniki po raz kolejny ożył, by wysłać ważne przesłanie. Anders podsumowuje dzień słowami: „Dziękuję wszystkim, że byliście dziś z nami. Chcę też podziękować zespołowi tutaj w Grimeton za wspaniały dzień. I jeszcze raz wielkie podziękowania dla Ingli Stambi”.

Utrzymanie tego dziedzictwa jest możliwe tylko dzięki wsparciu ludzi z całego świata. Stowarzyszenie zachęca do wysyłania raportów z nasłuchu, które są cennym potwierdzeniem działania nadajnika, oraz do dołączenia do grona jego członków. Więcej informacji można znaleźć na oficjalnej stronie internetowej: alexander.n.se.

sobota, 25 października 2025